Het vroeger onbeduidende en wat verscholen dorp en ambacht Wassenaar -in combinatie met het ambacht van Zuidwijk- is in de afgelopen eeuw(-en) van een dorp van boeren/tuinders en wat buitenlui uitgegroeid tot een middelgrote, aantrekkelijke gemeente.  Die buitenlui zijn er nu ver in de meerderheid. Vooral de laatste honderd jaar bracht grote groei en verandering met zich mee. Tegenwoordig staat Wassenaar te boek als een van de mooiste en duurste woonplaatsen van ons land.

In het kielzog van deze gang van zaken en met een groeiende belangstelling voor het verleden, is het nodige onderzoek verricht. En er is nogal wat over geschreven. Tientallen boeken en publicaties betreffende bijzondere gebouwen, monumenten, woonhuizen, kerken en molens, personages, straatnamen, landgoederen, architectuur, villawijken, natuur, de Tweede Wereldoorlog, lokale geschiedenis enz., geven hiervan blijk. Auteurs en onderzoekers als Houbolt, Janson, Van Lit en Oosterling hebben veel en goed werk verricht. De Historische Vereniging Oud Wassenaer en de Stichting Historisch Centrum Wassenaar blijken nuttige aanjagers te zijn. Het lemma Wassenaar in mijn boekenkast is inmiddels uitgegroeid tot meer dan een strekkende meter.

Door grote deskundigheid op het terrein van architectuur en monumenten en met de onontbeerlijke steun van de gemeentelijke archivaris, heeft ook de Gemeente hieraan een bijdrage geleverd.

Hoe boeiend en interessant de beschreven onderwerpen ook zijn, in veel van wat er geschreven is krijgen de vaak eeuwenoude lokale straten en (ontsluitings-)wegen relatief weinig aandacht. De Lange Kerkdam wordt slechts een paar keer en dan vaak zijdelings genoemd. Je zou kunnen verwachten dat alleen al vanwege de hoge ouderdom er iets over te vertellen moet zijn. Maar niemand heeft daar tot nog toe tijd en/of pen aan gewaagd. Op zich is dat niet geheel onbegrijpelijk, omdat die oude ontsluitingswegen veelal onbebouwd waren en er geen druk wegverkeer was. Zo weinig verkeer zelfs dat in augustus 1919, bij de viering van het 10e Oranjefeest in Wassenaar, de halve Lange Kerkdam is afgezet voor een grote harddraverij. Feitelijk twee harddraverijen, een voor ingezetenen en een voor buitenstaanders, georganiseerd door lokale notabelen, de heren Jochems en Van Hoboken van Hoedekenskerke.

Tegenwoordig is het wel druk op de Lange Kerkdam en wordt er vaak (te) hard gereden. Voor automobilisten is het kijken naar de woningen en bijzonderheden dan ook niet weggelegd.

Toch blijkt in het verleden juist die Lange Kerkdam voor kunstenaars die stads- of dorpsgezichten vastleggen, bij uitstek de plek te zijn van waar je een aantrekkelijk uitzicht hebt op Wassenaar. Zo tekent Jacob Elias la Fargue (1738-1771) een tweetal gezichten op het dorp Wassenaar (ca. 1760) gezien vanaf de Lange Kerkdam.

fig. 1.1  Gezicht op Wassenaar,  J. E. La Fargue (ca. 1760)

Ook de meer bekende afbeelding van Wassenaar, in de vorm van een gravure van Anna C. Brouwer, zoals die voorkomt in de Nederlandsche Stad- en Dorpbeschrijver (L. van Ollefen, 1793), is een gezicht op Wassenaar vanaf de Lange Kerkdam. Deze afbeelding (± 1790), samen met een kort bijbehorend lofdicht, is weergegeven op de omslag van dit boekje. Hoe weinig er in de tussenliggende tijd is veranderd wordt duidelijk met de hieronder afgebeelde prentbriefkaart uit 1905.

fig. 1.2  Gezicht op Wassenaar (ca. 1905)

Mijn belangstelling voor de Lange Kerkdam, waar ik als geboren Wassenaarder al ruim 30 jaar woon, is gewekt bij het maken van vragen voor een speurtocht. Deze was onderdeel van een straatfeest ter gelegenheid van de openstelling (2010) van het “hernieuwde” deel van de Lange Kerkdam. Een speurtocht voor bewoners, uitsluitend over hun eigen “dam”. Dan  opeens blijkt dat er verborgen achter de gevels, verscholen achter het groen en in de hoofden van oudere bewoners, verhalen, jaartallen, namen en geschiedenissen schuil gaan. Die speurtocht en de reacties daarop van de bewoners, vormen de echte aanleiding om meer (archief-) onderzoek naar de geschiedenis van de Lange Kerkdam te doen. Uiteindelijk resulterend in dit boekje met de titel “De Lange Kerkdam, een dijk van een dam”. Hierbij dient “dijk” zowel letterlijk als figuurlijk te worden opgevat.

In een negental hoofdstukken wordt o.a. ingegaan op naamgeving, oorsprong, bebouwing, De Paauw, verkeer, bewoners en de oorlog. In diverse bijlagen worden gegevens over architecten, huisnummering, bouwchronologie, huisnamen enz. verstrekt. Ook is er een hoofdstuk met nieuwtjes en weetjes over de diverse huisnummers, veelal opgediept uit oude kranten. Tot slot is er een beknopte, Engelstalige samenvatting.

Dit boekje heeft geen pretenties en is ontstaan uit belangstelling en liefhebberij. Niet altijd zijn bronnen vermeld of wordt uitgebreid ingegaan op complexe zaken. De bedoeling is een makkelijk leesbaar boekje samen te stellen ten behoeve van huidige en voormalige bewoners van de Kerkdam en omgeving. Ook voor mensen die belangstelling hebben voor de geschiedenis van Wassenaar.